Trận Ilipa là một phần của chiến tranh Punic lần 2 và là một trong những trận đánh quyết định của cuộc chiến.
Sau những thất bại liên tiếp mang tính hủy diệt trước Hannibal Barca vĩ đại tại Trebia, Trasimene và Cannae, người La Mã quyết định đóng cửa không tiếp khách và chuyển hướng chiến tranh về phía Tây.
Năm 212 TCN, hai đạo quân do anh em nhà Scipio từ Rome tấn công quân Carthage tại Iberia(bán đảo Tây Ban Nha ngày nay)nhưng bị đánh bại và giết chết. Tận dụng cơ hội này Carthage đã gửi nhân lực và tài lực đến Iberia để xây dựng một đội quân mới với hy vọng giải tỏa áp lực chi viện cho Hannibae. Rome hành động ngay lập tức và gửi đại cừu thù của Hannibae là Publius Cornelius Scipio Africanus (chắt của Publius Cornelius Scipio, cháu của Publius Cornelius Scipio, con của Publius Cornelius Scipio, em của Publius Cornelius Scipio và sau này là cha của Publius Cornelius Scipio) tới chỉ huy 3 vạn quân đang đóng ở Iberia.
Đầu năm 209 TCN, Scipio công hạ thủ phủ của Carthage tại Iberia là thành Tân Carthage, sau đó tiến hành xây dựng lực lượng, nâng binh lực lên 3,5vạn. Đến đầu năm 208TCN, Scipio dẫn binh nhanh chóng đánh bại em trai Hannibal là Hadrusbal Barca tại trận Baecula, gây thiệt hại nặng và gián tiếp gây ra cái chết cho ông này tại trận sông Metaurus ở năm sau.
Lúc này ở Iberia còn lại hai đạo quân Carthage do Hasdrubal Gisco và em trai Hannibae là Mago Barca thống lĩnh, hợp với nhau tạo thành gọng kìm khống chế Scipio. Sau khi tính toán kỹ lưỡng, Scipio chia quân ra và cho phó tướng của mình là Silanus đi đánh úp Mago:
“…Scipio điều Silanus đi với một đạo quân không quá 1 vạn bộ binh và 500 kỵ binh. Silanus hành quân nhanh nhất có thể nhưng bị đường xá tồi tệ và núi non cản trở, một điều thường thấy ở Tây Ban Nha…” -Lịch sử La Mã, Titus Livius, quyển 28, chương 1-
Silanus hành quân bí mật, bất ngờ đánh úp quân Carthage, tiêu diệt đạo quân Iberia mới tuyển và bắt sống tướng Hanno. Mago tổn hao binh lực và phải lui quân, còn đạo quân của Hasdrubal sau khi hay tin thì mất nhuệ khi, đóng cửa thủ thành không ra. Hai bên dành phần còn lại của năm bổ sung binh lực và công thủ thành trì.
Đến mùa xuân năm sau, trước áp lực tấn công như chẻ tre của Scipio, hai tướng Carthage quyết định hội binh lại ở Ilipa để quyết chiến. Theo Livius, binh lực hai bên xấp xỉ ngang nhau, đều có 5,5 vạn quân, bên Carthage chỉ ít hơn 500 người nhưng có thêm voi chiến. Quân La Mã tiến đến Ilipa thì dựng trại, Mago bèn mang quân kỵ tấn công. Scipio đoán trước được nên cho quân mai phục sau núi, đánh tan quân của Mago.
Đến lúc này, trí thiên tài của Scipio mới bắt đầu thể hiện. Trong nhiều ngày tiếp theo, do chưa bên nào có lợi thế rõ ràng nên đại quân của hai bên đều dàn trận đối mặt nhau nhưng chỉ dàn hàng khoe dáng múa máy rồi đến tối lại thu quân về trại chứ không hề giao tranh. Thế trận của hai bên ngày nào cũng không đổi, quân La Mã xếp bộ binh lê dương tinh nhuệ làm trung quân, lính đồng minh Iberia yếu kém làm tả hữu quân, của quân Carthage là bộ binh tinh nhuệ ở trung quân đối đầu với lính lê dương và lính đánh thuê yếu hơn xếp ở hai cánh. Hai bên đều để kỵ binh ở hai phía ngoài cùng và cung thủ, lính phóng lao trước trận.
Sau nhiều ngày liền như vậy, Scipio hạ lệnh tấn công. Ông cho người ngựa ăn no rồi dàn trận. Kỵ binh và bộ binh nhẹ lao lên tấn công chốt mở đường cho đại quân theo sau. Quân Carthage còn chưa tỉnh ngủ phải vội lao ra bày trận mà không kịp ăn uống gì. Hai tướng Carthage do vội vàng nên tưởng quân La Mã vẫn bày trận như mọi ngày với trung quân mạnh hai cánh yếu nên cũng sắp xếp tương tự để đối phó mà không biết đã mắc mưu. Lần tấn công này Scipio đã thay đổi thế trận, lấy quân yếu làm trung quân, cho quân lê dương tinh nhuệ sang hai cánh.
Scipio điều quân thành hình cánh cung với hai cánh tinh nhuệ đánh vào hai cánh quân yếu kém của địch, trung quân yếu hơn tiến chậm lại. Quân Carthage do không kịp thay đổi cách bố trận lại không được ăn sáng nên sĩ khí và sức lực đều xuống thấp. Hai cánh quân Carthage bị đánh tan, trung quân vừa bị dồn ép ba mặt lại bị đám voi quân mình dính tên nổi điên quay lại dẫm nát, cuối cùng hai tướng Carthage biết không cứu nổi nên hạ lệnh lui quân. Quân La Mã đuổi theo truy sát nhưng bất ngờ trời đổ mưa như trút nước, sấm chớp nổi lên, giúp cho tàn quân Carthage thoát kịp về trại. Khi mưa ngớt, số lính đánh thuê trong trại lần lượt bỏ ra hàng, tướng Hadrusbal bèn dẫn tàn quân bỏ chạy, bị quân La Mã đuổi theo đánh giết còn có 6000 người lên núi trốn.
Kết thúc trận đánh, hầu như toàn bộ 5,5vạn quân Carthage bị giết hoặc bị bắt, tướng Hadrusbal dong thuyền chạy về châu Phi còn tướng Mago cũng trốn ra Quần đảo Baleares. Trận Ilipa được đánh giá là một trong những chiến công thiên tài và hiển hách nhất của danh tướng Scipio Africanus, giúp đánh tan lực lượng của Carthage ở Iberia.
Nguồn: https://www.facebook.com/groups/443448859343087/permalink/675260366161934/
